Enkel mensen en honden begrijpen een wijzende vinger

Wijzen is onbeleefd, zeggen ze. Maar het is een opmerkelijk gegeven dat van alle dieren enkel honden echt begrijpen wat we ermee bedoelen. Doe zelf de test en toon de hond een snoepje dat je dan onder één van drie omgedraaide potjes verstopt. Toon de hond met je wijsvinger onder welk potje het snoepje zich bevindt en de hond zal je aanwijzingen volgen.
Het lijkt eenvoudig, maar heb je al stilgestaan welke mentale inspanning het kost om een wijzende vinger te begrijpen? Aandacht hebben voor iemand, herkennen dat een gebaar een bedoeling heeft, een gedachte verwoordt, dat andere ‘schepsels’ kunnen denken.

Volgens Brain Hare van Duke University (North Carolina, USA) is het geen toeval dat de twee soorten die in staat zijn om te begrijpen wat aanwijzen betekent ook een band hebben met elkaar: mensen en honden. Veel dieren bezitten een vorm van sociale intelligentie, zodat ze met elkaar kunnen samenleven en samenwerken. Wolven bijvoorbeeld, de voorvaders van honden, leven in roedels die samen jagen en een complexe hiërarchie hebben. Honden daarentegen hebben een veel rijkere sociale intelligentie, omdat ze zich aangepast hebben aan een leven met ons. Wat wij mensen zo graag hebben bij honden, de vele manieren waarop ze zich integreren in ons leven, komt voort uit deze sociale vaardigheden. Brian Hare en andere onderzoekers proberen nu te onderzoeken hoe dit samenleven van mensen en honden hun opmerkelijke gaven heeft gevormd.

Sommige wetenschappers halen hun fascinatie onmiddellijk bij de honden, die van Brian Hare kwam voort uit onderzoek naar chimpansees. Die mensaap, die genetisch het dichtst verwant is aan de mens, kan de blik van een soortgenoot volgen om uit te maken wat die ziet en niet ziet. Deze vaardigheid lijkt enkel voorbehouden aan mensapen en mensen. Daarom waren de onderzoekers verbaasd om vast te stellen dat chimps nauwelijks de betekenis van een wijzende vinger begrepen, en dan nog enkel na veel training.

Terwijl chimpansees en wolven de aangeboren vaardigheid missen om te begrijpen wat aanwijzen betekent, hebben honden er een natuurlijke aanleg voor. Ze zijn zelfs niet beperkt tot hand- en vingersignalen. Ze begrijpen gebaren met de voet en hoofdknikjes. Ook puppies kunnen het. Het is gewoon honds gedrag.

Om dit te bewijzen, maakte Brain Hare opnieuw dankbaar gebruik van het Russisch experiment uit de jaren vijftig om vossen te domesticeren: vossen die niet achteruit deinsden of agressief reageerden toen mensen de tralies van hun kooi vastnamen, mochten zich voortplanten. Ondertussen zijn we veertig vossengeneraties verder en de resultaten spreken voor zich: de vossen die zich mochten voortplanten lijken ondertussen sterk op honden. Ze lopen vriendelijk naar mensen toe en kwispelen met hun staart. De test met het snoepje onder één van de potjes doorstaan ze met glans, zelfs de puppies. Fokken op aaibaarheid doet hun sociale intelligentie – onze gebaren begrijpen – ontwaken!

Toen in vroegere tijden de eerste hondachtigen (dus: de meest tamme wolven die in de buurt van mensen bleven en zich voortplantten) uiteindelijk gewend raakten aan mensen, gingen onze voorouders de honden die waakten of goed opletten op wat mensen bedoelden hen hiervoor belonen. Honden werden op die manier gestimuleerd om mensen goed in de gaten te houden. Zo leerden ze wat een wijzende vinger betekende.

In Hongarije liep onlangs een experiment om te kijken hoe tien maanden oude baby’s ons in de gaten hielden. De onderzoekers plaatsten, zichtbaar voor de baby, een speelgoedje onder een van twee potjes. Uiteraard wezen de baby’s het juiste potje aan. Het speelgoedje werd daarna meermaals onder hetzelfde potje verstopt, tot het tenslotte onder het andere potje verdween. Alhoewel ze het met hun eigen ogen zagen, kozen de baby’s toch voor het eerste potje…

Toen de onderzoekers het speelgoedje vastmaakten aan een touwtje, maakten de baby’s de fout niet. Zonder de afleiding van een volwassene, waren ze eerder geneigd om het juiste potje te kiezen. Kleine kinderen, zo blijkt, zijn zo geneigd om op volwassenen te letten, dat ze hun eigen waarnemingen negeren. Het experiment werd herhaald met honden en leidde tot hetzelfde resultaat. Niet met wolven: die gingen uit van hun eigen observaties en hadden geen aandacht voor mensen.

Wat de onderzoekers zich ook nog afvroegen, was waarom chimpansees, toch een stuk ‘slimmer’ dan honden, geen gebaren kunnen lezen. Brian Hare gelooft dat de reden niet te maken heeft met pure intelligentie, maar te wijten is aan hun persoonlijkheid. “Onze neefjes de apen zijn te veel afgeleid door hun agressie en competitiviteit om makkelijk onze gebaren te kunnen peilen. Chimpansees kunnen samenwerken om aan voedsel te geraken, maar bij de minste aanleiding om ervoor te vechten, doen ze het ook. Opdat wij mensen konden evolueren, hebben we moeten leren om niet uit ons dak te gaan bij het delen.”

(via TIME)